بررسی همه جانبه آرماتوربندی در ساخت‌وساز

یکی از حساس‌ترین قسمت‌های ساختمان بتنی و فلزی، آرماتوربندی است که اجرای آن به دقت بسیار زیادی نیاز دارد. آرماتوربندی تمامی نیروهای کششی در ساختمان را تحمل می‌کند و در برخی شرایط، تمامی مقاومت فونداسیون را آرماتورها تامین می‌کنند و مهندسین ناظر وظیفه دارند قبل از بتن‌ریزی، از آرماتور بندی فونداسیون بازدید کرده و تا پایان این پروسه، نظارت مستقیم بر روند عملیات داشته باشند. نحوه اجرای آرماتور بندی در هر یک از بخش‌ها متفاوت است و هر کدام از این روش‌ها استحکام کششی مختلفی ایجاد می‌کنند. برخی از افرادی که در صنعت ساخت‌و‌ساز و ساختمان‌سازی فعالیت می‌کنند، واژه آرماتور را به جای میلگرد به کار می‌برند؛ اما آیا این دو مفهوم را می‌توان جایگزین یکدیگر کرد؟ آرماتور بندی چه مراحل و اصولی دارد و هنگام انجام این فرآیند باید به چه نکاتی توجه کرد؟ در این مقاله از صنعت تجارت پردیس آذربایجان، به دلیل اهمیت استفاده از آرماتور در ساختمان، با دیدی عمیق و جامع این فرآیند را بررسی خواهیم کرد.

آرماتور بندی چیست؟

آرماتورها (reinforcement rebar) نوعی میلگرد هستند که طی عملیاتی مخصوص، تغییر شکل یافته و به‌صورت شبکه‌ای به یکدیگر متصل می‌شوند تا در سازه‌های ساختمانی مورد استفاده قرار بگیرند. آرماتوربندی عملیات به شدت حساسی است که در آن آرماتوربند، میلگردهای نور دیده را طبق نقشه و با چیدمان و ابعاد مشخص در کنار هم قرار می‌دهد و توسط سیم آرماتوربندی به یکدیگر متصل می‌کند. در این روش، میلگردها و سایر محصولات فولادی با ترتیب مشخص کنار یکدیگر چیده شده و با کمک روش‌هایی مانند بست فلزی به یکدیگر متصل می‌شوند. این فرآیند را می‌توان اساسی‌ترین عامل در حفظ شکل هندسی اجزای سازه‌ای ساختمان دانست و در صورت عدم توجه کافی به عملیات آرماتور بندی، ممکن است کل سازه تخریب شود. استفاده از این روش در ساخت‌وسازهای امروزی، طرفداران زیادی پیدا کرده و در ساختمان‌های زیادی از این روش استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است که از بتن به عنوان یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی در فرآیند آرماتور بندی استفاده می‌شود و در طراحی سازه استفاده از آرماتور بندی در کنار بتن الزامی است.

انواع آرماتوربندی

عملیات آرماتوربندی را می‌توان به قسمت‌های مختلفی تقسیم کرد که در ادامه هر یک از این قسمت‌ها را نام برده و بررسی می‌کنیم:

• آرماتور بندی ستون

در آرماتوربندی ستون، ابتدا آرماتورهای طولی را در اندازه‌های مناسب برش داده و پس از خم کردن، در محل مناسب قرار می‌دهند. لازم به ذکر است که طول آرماتورها بر اساس ارتفاع ستون، ضخامت تیر یا دال و طول مهار تعیین می‌شود. در ادامه، آرماتورهای طولی را به آرماتورهای انتظار فونداسیون وصل می‌کنند و پس از آن، انواع آرماتورهای عرضی جای‌گذاری می‌شود.

• آرماتور بندی دیوار بتنی

به دلیل شباهت دیوار بتنی به ستون بتنی، آرماتوربندی دیوار و ستون را در یک زمان مشخص اجرا می‌کنند. پیش از بتن‌ریزی، آرماتورهای انتظار را با استفاده از یک یا دو آرماتور افقی، به یکدیگر وصل می‌کنند که این کار برای جلوگیری از حرکت آرماتورها انجام می‌شود. پس از بتن‌ریزی فونداسیون، آرماتورهای طولی را به فونداسیون وصل کرده و پس از برش زدن آرماتورهای افقی دیوارها و خم زدن 90 درجه، روی آرماتورهای طولی نصب می‌شوند. لازم به ذکر است که میلگردهای سقف نیز باید با خم 90 درجه در دیوار مهار شوند و در صورتی که کوتاه باشند، می‌توان از آرماتورهای تقویتی استفاده کرد. در مرحله آخر، آرماتور بندی افقی آرماتورهای سنجاقی طبق نقشه‌های اجرایی بسته می‌شوند.

• آرماتوربندی سقف و تیر بتنی

در آرماتوربندی سقف و تیر بتنی، ابتدا باید انواع آرماتورهای موردنیاز در تیر و سقف شامل آرماتورهای طولی و عرضی، رامکا، حرارتی، ممان منفی، اتکا و دال راه پله تهیه شود. پس از تهیه آرماتورهای لازم، آرماتورهای طولی و عرضی و آرماتورهای دال پله برش و خم داده می‌شوند تا در محل قرار بگیرند. برای اجرای آرماتورهای تیر، خاموت‌ها را در آرماتورهای طولی ستون قرار داده و با استفاده از سیم مفتول، آرماتورهای طولی را به میلگردهای انتظار ستون وصل می‌کنند. برای جلوگیری از خم شدن آرماتورهای طولی با طول زیاد، چوب‌های چهارتراش پایین آرماتورهای طولی به کار برده می‌شوند. در ادامه، دسته خاموت‌ها را در فواصل معین جای‌گذاری کرده و طبق نقشه و با استفاده از سیم آرماتوربندی، به آرماتورهای طولی وصل می‌کنند. پس از اجرای آرماتورهای طولی و عرضی ستون، نوبت جای‌گذاری اسپیسر و مهار آرماتورهای طولی خواهد بود. در مرحله آخر، آرماتورهای طولی را امتداد داده و در داخل ستون مهار می‌کنند.

• آرماتور بندی فونداسیون

آرماتوربندی فونداسیون، پس از مشخص کردن محل قرارگیری ستون‌ها آغاز می‌شود. در مرحله اول، آرماتورها را به‌صورت شبکه تحتانی در کف فونداسیون قرار می‌دهند و با استفاده از اسپیسر، میان شبکه مش و بتن فاصله به وجود می‌آورند. سیستم آرماتوربندی فونداسیون به دلیل بار آن، به‌صورت مش تحتانی یا ترکیبی از مش تحتانی و فوقانی اجرایی می‌شود. لازم به ذکر است که اجرایی شدن مش فوقانی فونداسیون در مرحله آخر است. برای ایجاد فاصله مناسب میان مش فوقانی و تحتانی، از آرماتور خرک استفاده می‌کنند و برای اتصال بیشتر و انتقال نیرو میان فولاد و بتن، آرماتورهای شبکه با خم 90 درجه و طول معین شکل داده می‌شوند.

انواع وصله آرماتورها

وصله آرماتورها را می‌توان به 4 نوع وصله پوششی، وصله جوشی، وصله مکانیکی و وصله اتکاپی دسته‌بندی کرد:

• وصله‌های پوششی

وصله‌های پوششی متداول‌ترین نوع اتصال در سازه‌های بتنی هستند که در اکثر ساختمان‌های بتنی از آن‌ها استفاده می‌شود. در محل طول پوششی باید از اتصال دو آرماتور در تمامی طول آرماتور اطمینان حاصل شود.

• وصله‌های جوشی

استفاده از جوش در اتصال دو آرماتور به شرایط ویژه‌ای نیاز دارد. اتصال جوشی نوک خمیری که همان جوش الکتریکی تماسی و اتصال جوشی ذوبی با الکترود که همان جوش با قوس الکتریکی است، از روش‌های متداول وصله‌های جوشی محسوب می‌شوند.

• وصله‌های مکانیکی

کوپلرها از قطعاتی متصل‌کننده مکانیکی آرماتورها هستند. این قطعات، آرماتور را بدون خروج از مرکز به یکدیگر وصل می‌کند و وزن آن‌ها بسیار سبک‌‌تر از وصله‌های دیگر است.

• وصله‌های اتکایی

در وصله‌های اتکایی باید دو آرماتور در امتداد عمود و محور بریده شود. استفاده از این وصله‌ها تنها در اعضای دارای خاموت‌های بسته یا مارپیچ مجاز است و باید از انجام وصله‌های اتکایی در یک مقطع خودداری شود.

اصول حیاتی در عملیات آرماتوربندی

فاصله خاموت‌ها با یکدیگر باید حدود 20 سانتی‌متر باشد و خاموت‌ها باید با استفاده از سیم آرماتوربندی به آرماتورهای طولی متصل گردند. تمامی آرماتورها باید با استفاده از قیچی مخصوصی بریده شوند و استفاده از دستگاه هوا باعث می‌شود چند سانتی‌متر از آرماتورها توسط حرارت بریده شده و غیرقابل استفاده شوند. فاصله میان آرماتورها تا سطح قالب‌بندی، باید حداقل 2.5 سانتی‌متر باشد که این مقدار به دلیل ضخامت مناسب پوشش بتنی روی آرماتورها در نظر گرفته می‌شود. این کار باعث پیوستگی میان بتن و آرماتور شده و از زنگ زدگی و خوردگی آن محافظت می‌کند. آرماتورها را نباید در دمای پایین‌تر از 5 درجه سانتی‌گراد خم کرد و در صورت خم کردن مجدد آن‌ها، استفاده از دستگاه‌های مکانیکی و به‌صورت سرد الزامی است. سازنده، پیمانکار، مجری، طراح و ناظر در عملیات آرماتور بندی باید اصول زیر را رعایت کنند:

• توجه به کارخانه تولیدکننده آرماتور

عملیات آرماتوربندی اهمیت زیادی دارد و لازم است آرماتورها از کارخانه‎های معتبر و برند مشخصی تهیه شوند. به دلیل افزایش قیمت میلگرد، برخی تولیدکنندگان آرماتورهای غیراستانداردی تولید می‌کنند که حتی در روند ساخت‌وساز نیز کیفیت پایین آن‌ها مشخص می‌شود؛ بنابراین یکی از اصول اصلی در عملیات آرماتوربندی، توجه به معتبر بودن کارخانه و تولیدکننده و بررسی محصولات آن‌هاست.

• بررسی نقشه سازه قبل از خرید آرماتور

مشخصات فنی آرماتورهای مصرفی در اجزای مختلف با یکدیگر تفاوت دارند و به همین دلیل باید قبل از خرید آرماتور، نقشه‌های سازه بررسی شود؛ به عنوان مثال، معمولا آن دسته از آرماتورهای طولی که در تیر و ستون و فونداسیون به کار می‌روند، از نوع آرماتورهای A3 بوده و آرماتورهای مصرفی در خاموت و سنجاقی‌ها از نوع A2 هستند.

• بازدید مهندس ناظر از آرماتوربندی پس از قالب‌بندی و بتن‌ریزی

مهندس ناظر پیش از قالب‌بندی و بتن‌ریزی مقاطعی که آرماتوربندی آن‌ها به اتمام رسیده، باید از مقطع بازدید کند و در صورت تایید آرماتوربندی‌های انجام شده، عملیات قالب‌بندی و بتن‌ریزی اجرایی شوند. در بسیاری از پروژه‌ها، ناظر سازه به دلیل عدم اطلاع‌رسانی مالک و مجری و اجرایی شدن بتن‌ریزی مقاطع مختلف، این عملیات را غیرقابل قبول اعلام کرده و مالک و مجری را دچار دردسرهای فراوان کرده است.

• ممنوع بودن استفاده از آرماتورهای زنگ زده یا آغشته به روغن

استفاده از آرماتورهای زنگ زده یا آغشته به روغن در عملیات آرماتوربندی ممنوع است و در صورت وجود آلودگی، ابتدا باید سطح آرماتورها توسط برس سیمی یا روش سندبلاست پاکسازی و تمیز شود. پس از پاکسازی و تایید ناظر سازه و مطابقت با مبحث نهم، استفاده از این آرماتورها بلامانع خواهد بود.

مراحل آرماتوربندی

آرماتوربندی مراحل مختلفی دارد که در ادامه هر مرحله را بررسی می‌کنیم:

1.      طراحی ساختمان و تعیین اجزا

پیش از تهیه مصالح ساختمان و ساخت‌وساز، باید نقشه کلی سازه طراحی شود و بخش‌های مختلف آن ترسیم گردد. مهندس معمار یا طراح سازه طراحی نقشه ساختمان را انجام می‌دهند تا مصالح موردنیاز و اندازه مناسب آن‌ها برای سازه مشخص شود. برنامه‌ریزی اصولی برای ساخت‌وساز اولین وظیفه‌ای است که پیمانکاران ساختمان باید انجام دهند.

2.      خرید میلگرد برای آرماتوربندی

برای پروژه‌هایی مانند فونداسیون ساختمان‌های معمولی، می‌توان از انواع میلگرد فولادی آجدار استفاده کرد. برای پروژه‌های پیچیده مانند مجتمع‌های مسکونی بزرگ یا فروشگاهی، میلگردهای زیر مناسب هستند:

• میلگردهای انتظار: این میلگردها به شکل L با خم شدگی 90 درجه‌ای در یک انتها هستند.
• میلگردهای گوشه‌ای: میلگردهای گوشه‌ای نیز به شکل L هستند و طول ضلع آن‌ها با یکدیگر یکسان است.
• خمش‌های آفست: شکل این خمش‌ها از یک Z ساده تا زوایای پیچیده تغییر می‌کند و از آن‌ها در پله‌ها استفاده می‌شود.
• میلگردهایی به شکل سنجاق مو: شکل این میلگردها به‌صورت U است و معمولا برای ایجاد مقاومت جانبی از آن استفاده می‌کنند.
• میلگردهایی به شکل عصایی: این میلگردها به شکل عصا هستند و برای اتصال دو یا چند سفره میلگرد موازی به کار می‌روند.

3.      مشورت با طراح و نقشه‌کش آرماتوربندی

پس از سفارش بهترین میلگرد، مشورت با مهندس ناظر ضروری است. مهندس ناظر اندازه و نوع میلگردها را بررسی کرده و اطلاعات به دست آمده را با جزئیات نقشه ساختمان مقایسه می‌کند. در پروژه‌های پیچیده مهندس طراح کیفیت آرماتوربندی را به‌صورت دقیق بررسی می‌کند؛ اما در پروژه‌های ساده‌تر نیازی به حضور مداوم مهندس طراح نیست.

4.      انتخاب روش مناسب برای آرماتوربندی

در بیشتر مواقع، میلگردها با سیم مفتول آرماتوربندی و به‌صورت کلاف فله‌ای و یا به‌صورت سیم‌هایی شکل می‌دهند که هر دو انتهای آن‌ها به شکل حلقه درآمده است. استفاده از سیم مفتول‌های کلاف فله‌ای برای افراد تازه‌کار آسان‌تر است؛ اما هزینه آن‌ها از سایر روش‌ها بیشتر می‌شود. نصاب میلگرهای مجرب، سیم مفتول‌های نوع اول را انتخاب می‌کنند.

5.      انتخاب مکان مناسب برای بتن‌ریزی

انتخاب محل قرارگیری بتن یکی دیگر از مراحل آرماتوربندی است. پس از انجام عملیات زیرسازی و حفاری برای تجهیزات لوله کشی و تاسیسات برقی، زمین تعیین شده باید درجه‌بندی شود. پس از اینکه زمین به‌طور مناسب تراکم‌بندی و درجه‌بندی شد و آزمایش‌های مربوطه بر روی آن پیاده گردید، می‌توان محیط واقعی را برای بتن‌ریزی خط‌کشی کرد.

6.      تصمیم‌گیری درباره اولویت قرارگیری میلگرد و بتن

نحوه قرارگیری آرماتور در سازه‌های بتنی، اهمیت زیادی در رسیدن بتن دارد. از میلگردهای بزرگ در ستون‌های بزرگ استفاده می‌شود و این کار فضای بیشتری در اختیار آرماتور و قالب آن قرار می‌دهد تا بتن به تمامی نقاط آرماتور برسد. می‌توان از میلگردهای کمکی برای ایجاد فضا در اطراف قالب استفاده کرد. همچنین برای فونداسیون و سایر بخش‌های زیرین آرماتوربندی، می‌توان لایه‌های عایقی را به کار برد تا از رسیدن رطوبت و خراب شدن سازه با گذشت زمان جلوگیری شود.

7.      چک کردن میلگردها

در این مرحله میلگردها، خاموت‌ها و میلگردهای انتظار با توجه به نقشه محل و قرارگیری آن‌ها جدا می‌شوند. پس از تعیین اندازه میلگرد، دو یا سه میلگرد را با اندازه‌های مناسب طرح علامت‌گذاری می‌کنند و با شمارش علامت‌ها می‌توان تعداد میلگرد موردنیاز را در هر جهت پیدا کرد.

8.      وصل کردن میلگردها به یکدیگر

برای مقاومت مطلوب در سازه‌های بتنی، توجه به بستن میلگردها به‌طوری که در موقعیت درست خود باقی بمانند، اهمیت زیادی دارد.

9.      قرار دادن هر میلگرد در جای مناسب

میلگردها را می‌توان به ماژیک سنگ صابون و قلم رنگ یا اسپری رنگ علامت‌گذاری کرد و در جای مناسب خود قرار داد.

10.  انتخاب گره مناسب برای بستن میلگرد

بستن میلگردها به یکدیگر بستگی به نوع قطعه و وضعیت کارگاه دارد که تصمیم‌گیری درباره آن وظیفه تکنیسین ساختمان است. گاهی تمام و گاهی قسمتی از میلگردها را خارج از قالب به یکدیگر بسته و یک شبکه را تشکیل می‌دهند و سپس محموله در قالب قرار می‌گیرد. گاهی میلگردها را روی قالب به یکدیگر می‌بندند که برای بستن دو میلگرد به یکدیگر، از مفتول فلزی نرم استفاده می‌کنند.

روش‌های پیاده سازی آرماتوربندی

در ادامه چندین روش برای آرماتوربندی و پیاده‌سازی آن در سازه‌های بتنی را بررسی می‌کنیم:

• نصب آرماتور به‌صورت دستی

در این روش، آرماتورها را به‌صورت دستی در قالب‌ها قرار می‌دهند و با استفاده از ابزارهای دستی نصب می‌کنند. استفاده از این روش در پروژه‌های کوچک با تجهیزات ساده و کارگران ماهر قابل اجراست.

• استفاده از آرماتورهای پیش تنیده

در این روش، آرماتورهای از پیش تنیده را از کارخانه به ساختمان انتقال می‌دهند. در ادامه، آرماتورهای پیش تنیده را با استفاده از تجهیزات تخصصی در محل مورد نظر نصب می‌کنند.

• استفاده از آرماتورهای پیچشی

در این روش، بدون نصب مستقیم در سازه می‌توان عملیات آرماتوربندی را پیاده‌سازی کرد. با استفاده از آرماتورهای پیچشی (Rebar Couplers) مفصل‌ها و پیچ‌های پیچشی را به یکدیگر وصل می‌کنند که با انجام این کار، در زمان و هزینه نصب آن صرفه‌جویی می‌شود.

• استفاده از آرماتورهای آماده

آرماتورهای آماده‌ای که از پیش در کارخانه تولید شده‌اند، به محل ساختمان منتقل شده و در محل مدنظر نصب می‌شوند. استفاده از این روش در پروژه‌های بزرگی که زمان اجرای آن کوتاه است، بسیار کاربردی تلقی می‌شود و هزینه نصب آن‌ها را نیز به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

مزایای آرماتوربندی

از مزایای آرماتوربندی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مقاومت سازه بتنی در برابر آب و آتش و باد را افزایش می‌دهد.
• باعث شکل‌دهی متنوع به بتن می‌شود.
• هزینه نگهداری بتن را کاهش می‌دهد.
• بتن آرماتوربندی شده قدرت فشرده‌سازی بیشتری در مقایسه با سایر مصالح ساختمانی دارد.
• ساختمان دارای آرماتور در مقایسه با سایر ساختمان‌ها پایدارتر است.
• این روش مانع از انحراف ساختمان از حالت اولیه آن می‌شود.
• در سازه‌های فونداسیون، سدها و ستون‌ها انتخاب آرماتور بهترین راه است.

معایب آرماتوربندی

آرماتوربندی معایب اندکی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هزینه‌های شکل‌دهی بتن دارای آرماتور زیاد است.
• جمع شدگی در بتن آرمه باعث ترک خوردن و کم شدن میزان استحکام می‌شود.
• تنها عامل استحکام سازه بتن آرمه نیست و نحوه تولید بتن و خرد شدن دانه شن نیز اهمیت دارد.

قیمت آرماتوربندی

اطلاع از قیمت روز میلگرد و آرماتوربندی برای هر پروژه‌ای اهمیت زیادی دارد. برای مشخص کردن هزینه آرماتور بندی، اندازه و مقیاس پروژه ساختمانی بسیار مهم است. در پروژه‌های بزرگ‌تر معمولا از حجم آرماتور بیشتری استفاده می‌شود و کارهای نصب و اتصال آن، هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین نوع و کیفیت آرماتورهای استفاده شده نیز تاثیر زیادی در قیمت آرماتور بندی دارند. استفاده از مواد باکیفیت و استانداردهای مناسب و آرماتورهای پیش تنیده، هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

با آرماتوربندی ساختمان خود را در مقابل خطرات بیمه کنید!

هرچقدر سازه‌ها به‌طور دقیق‌تری طراحی و ساخته شوند، به همان میزان نیز در برابر بحران‌هایی مانند زلزله مشکلات کمتری را تجربه می‌کنند؛ به همین دلیل، مهندسان باید با اجرای روش‌هایی مانند آرماتوربندی اصولی، ایمنی ساختمان را افزایش دهند. آرماتور بندی، مشکل شکنندگی بتن در برابر نیروهای کششی را رفع می‌کند و با انجام این روش، تحمل ساختمان در برابر تنش‌های محیطی بیشتر می‌شود. همچنین آرماتور بندی هزینه نگهداری بتن را کاهش می‌دهد و باعث شکل‌دهی متنوع به بتن می‌شود. خرید میلگرد برای آرماتور بندی، یکی از مهم‌ترین مراحل انجام این عملیات برای افزایش استحکام ساختمان است و انتخاب درست انواع آن در پروژه‌های ساده و پیچیده، اهمیت زیادی دارد. اگر درباره آرماتور بندی سوالی دارید و به دنبال خرید میلگرد برای آرماتوربندی هستید، می‌توانید از بخش تماس با ما سوالات خود را مطرح کنید تا کارشناسان این مجموعه با شما ارتباط برقرار نمایند.